Hoe hebben wij onze graanmolen gekozen?

Wij wilde zelf graan gaan malen. Eerst hadden we al geoefend door met een koffiemolen tarwe te malen. Dat ging best, maar het was erg behelpen. Maar het resultaat mocht er toch zijn. We bakten van het meel mooie broden. We wilden dus een graanmolen kopen, maar welke moesten we kiezen? Wat voor typen zijn er te koop en wat zijn de voor- en nadelen? Lees hoe wij onze keuze hebben gemaakt en wat onze ervaringen zijn met het zelf malen van graan.

Stap 1: wat voor graanmolens zijn er te koop?

Als eerste maakten we een keuze voor een hand aangedreven of een graanmolen aangedreven door een elektromotor. Tijdens de zoektocht naar informatie over graanmolens is ons heel duidelijk geworden dat het met de hand malen van graan een zware klus is en dat je er veel tijd mee kwijt bent. Daarnaast moet je een tafelblad of werkblad hebben waar je de molen aan kan (en vanwege beschadigingen: wil) klemmen. Alles bij elkaar viel deze keuze af en hebben we besloten een elektrische graanmolen te kopen.

Vervolgens moesten we een keuze maken of we een hulpstuk zouden kopen voor gebruik op onze keukenmachine of dat we een compleet losstaande molen zouden kopen. Een hulpstuk is zeker goedkoper dan een losstaande molen maar we vonden het verschil in prijs niet bijster groot. Een extra apparaat is niet prettig (nog minder ruimte in huis) maar een hulpstuk is weer veel gedoe door het iedere keer weer vast te zetten en weer los te koppelen. Uiteindelijk viel de keuze van een hulpstuk af omdat deze nauwelijks te krijgen zijn met keramische schijven en dat is onze keuze die we hieronder toelichten.

De volgende keuze is of je een graanmolen wilt kopen met metalen maalschijven of met keramische maalstenen. Metalen maalschijven zijn bij uitstek geschikt voor het malen van oliehoudende zaden. Bijvoorbeeld het malen van pinda's om pindakaas te maken. Oliehoudende zaden en keramische schijven is geen goede combinatie, de maalstenen "slibben dicht" en dan moet je heel veel moeite doen om ze weer schoon te krijgen.

Metalen schijven hebben het voordeel dat ze wat goedkoper zijn maar hebben als nadeel dat ze minder duurzaam zijn (iets sneller slijten) en bij veel molens hebben we gezien dat het graan niet heel fijn gemalen wordt en dat dit alleen bereikt kon worden door het maalsel voor een tweede keer te malen. Dat vonden we niet zo'n prettig idee. Molens met keramische schijven kunnen zonder uitzondering het graan in één keer fijn malen. De graanmolens met metalen schijven vielen dus af en we concentreerden ons op molens met keramische maalschijven.

Overigens hebben we nog twee buitenbeentjes de revue laten passeren. Als eerste de Nutrimill of de Wondermill. Dat zijn "botsing graanmolens" (impact grainmill). In die molen draait op zéér hoge snelheid een schijf rond met lange smalle metalen tanden. Het graan dat gemalen moet worden botst tegen de enorm snel roterende metalen tanden en wordt in kleine stukken geslagen. Hoewel deze molens het graan zeer fijn kunnen malen vinden we deze botsingstechniek ver van het traditionele malen afstaan en dat heeft niet onze voorkeur. Daarnaast maken deze molens een zeer hard snerpend geluid waarbij het dragen van gehoorbescherming naar onze mening niet onverstandig is.

Als tweede hebben we veel tijd besteed aan de Retsel graanmolen die in de VS gemaakt wordt door een klein bedrijfje. Dat is een buitenbeentje, hij valt op doordat de molensteen heel langzaam draait. Hierdoor zal het meel niet zo sterk verhit worden. Mede door de lage rotatiesnelheid maakt de molen ook weinig geluid. Deze graanmolen valt ook op omdat hij foeilelijk is. Maar de Retsel graanmolen schijnt onverwoestbaar te zijn, zo lezen we in de verhalen van vele eigenaren, die er trots en heel blij mee zijn. De molen is echter behoorlijk aan de prijs en is enorm zwaar. De verzendkosten (uit VS) zijn dus navenant hoog plus nog eens invoerrechten. Ook schijnt het lang te duren voordat men, ondanks dat je al geld overgemaakt hebt, de bestelde molen verstuurt, weken soms maanden lazen we. Vooral om de prijs is deze afgevallen.

Stap 2: kiezen uit de verschillende graanmolens met keramische maalstenen

Nu we weten wat voor type graanmolen we willen aanschaffen, gaan we ons oriënteren op het aanbod van elektrische graanmolens met keramische schijven. Dat zijn gebakken maalschijven die voorzien zijn van korund (edel)steentjes, dat is "niet zo zuivere saffier of robijn" en robijn is een enorm harde en duurzame edelsteen. Op diamant na de hardste steensoort, dus zeer slijtvast.

Op het eerst oog zien deze type graanmolens er allemaal haast hetzelfde uit. Ze zijn, uitzondering daargelaten, gemaakt van hout. Bovenop zit een trechter waar de graankorrels in gedaan kunnen worden en aan de voorzijde zit een opening waar het meel uit komt. Daarnaast kan je op een of andere manier de fijnheid van het meel instellen. Een veel gebruikte methode voor deze maalinstelling is een hendel aan de zijkant die je traploos naar voren of achteren kan schuiven. Bij molens met een ronde vultrechter zie je vaak dat je de trechter kan draaien en zo de maalstand kan instellen.

De prijsverschillen tussen de modellen zijn echter groot, dus er moeten ook nog andere verschillen zijn. Als eerste is dit de elektromotor, de molens worden uitgevoerd met een elektromotor met een vermogen van 250, 360, 400, 600 en 900 Watt (de meest voorkomende vermogens). Dit vermogen vertaalt zich in de maalsnelheid. De kleine motoren malen ongeveer 70 à 100 gram per minuut, de zwaardere molens zo'n 200 gram per minuut.

Meel voor een volkorenbrood, vaak 600 gram, maal je dus in 6 minuten of 3 minuten, uiteraard zijn de molens met een zwaardere motor niet alleen groter maar ook een stuk duurder. We besloten dat we met 100 gram/min tevreden zijn, dus concentreerden we ons op de wat kleinere modellen.

Van het experiment met de koffiemolen als graanmolen hadden we geleerd dat het meel flink warmer wordt als het gemalen wordt. En verhitten van meel kan negatief werken op het meel. We zagen dat de graanmolens verschillende grootte maalstenen hebben. De meest gebruikelijke zijn 70, 75, 80, 90 en 100 millimeter doorsnede.

Hoe groter de maalsteen hoe meer massa deze heeft en hoe langer deze koel blijft. Dat was één reden al dat we liefst zo'n groot mogelijk maalsteen wilde hebben. Daarnaast dachten we, hoe groter de maalsteen hoe groter de kans is dat iedere graankorrel goed fijn gemalen wordt.

We merkten ook op dat de uitstroomopening soms behoorlijk laag zit. Als je 600 gram meel wil malen moet je niet een yoghurt bakje er onder zetten, die is veel te klein, maar een flinke schaal. Maar een grote schaal is weer hoog en dat past niet altijd onder de uitstroomopening van de molen. Gebruikelijke hoogten voor de uitstroomopening zijn 115, 140, 160 en 200 mm.

Als laatste zagen we ook verschillen in de trechterinhoud. Omdat we minimaal 600 gram meel per keer wilden malen was een trechter waarin maar 560 gram graankorrels passen te klein.

En de winnaar is

Op basis van onze wensen en het budget hebben we gekozen voor de Hawos Queen 1. Doorslaggevend was de doorsnede van de maalsteen van 100 mm en een iets zwaardere motor van 360 Watt. Hierdoor is de maalsnelheid 125 gram per minuut, dus 600 gram meel hebben we in vier minuten beschikbaar. De uitstroomopening vonden we met 120 mm aan de lage kant, maar dat moesten we voor lief nemen. Door de molen op een verhoging te plaatsen kunnen we een grotere opvangkom er onder plaatsen. De grootte van de trechter (een molenaar noemt dit de kaar), waar 1300 gram in kan, stemde ons ook tevreden.

Laten we héél erg duidelijk zijn, andere graanmolens met keramische korund maalstenen van leveranciers zoals Komo (met de bekende Fidibus), Mockmill (zoals de bekende Mockmill 100), Schnitzer of Waldner en natuurlijk alle andere modellen van Hawos, malen evengoed en mooi meel, alleen de Hawos Queen 1 kwam op basis van onze wensen boven aan de lijst.

Stap 3: graanmolen kopen

We zoeken vaak goedkope adressen uit op het internet en doorgaans maakt het ons niet uit of iets uit Duitsland, Italië, de UK of desnoods uit China komt. De prijsverschillen tussen de leveranciers, als je althans ook de verzendkosten naar Nederland meerekent waren nihil. Daarom hebben we besloten om iets meer uit te geven en de graanmolen in Nederland te bestellen. Mochten we problemen met de graanmolen krijgen dan is dit wel zo makkelijk vanwege de garantie.

Ervaringen met graanmolen Hawos Queen 1

Deze graanmolen maakt in vergelijking met onze koffiemolen die we als graanmolen hadden gebruikt een stuk minder geluid. Heb je gevoelige oren draag dan oordopjes, maar het is zonder nét te doen. Over het apparaat valt weinig te vertellen, het heeft een uit/aan knop en een hendel waarmee je de fijnheid kan instellen.

Als je bovenin de trechter tarwekorrels doet en hij staat op de fijnste stand en je zet hem aan dan blokkeert vaak de motor. Dat is gebruikelijk voor alle thuisgraanmolens. In de handleiding staat ook niet voor niets dat je hem eerst moet aanzetten (laten draaien) en daarna pas moet vullen met graan. Wat je ook kan doen als hij blokkeert is de hendel heel even in een grovere stand zetten, dan start de motor wel en daarna kan je de hendel meteen weer in de fijne stand zetten.

Bij het malen valt het meel uit de uitstroomopening in een bakje dat je er onder hebt gezet. Maar daarnaast geeft het ook, een heel klein beetje, witte stof "in de omgeving". Dat is bij het malen van tarwe verwaarloosbaar weinig, maar bij het malen van rogge is dit duidelijk zichtbaar.

De broden die we van de tarwekorrels hebben gemalen zijn prachtige broden geworden, niets op aan te merken. Dat is primair geen verdienste van de graanmolen maar natuurlijk van de tarwe. Die hadden we bij de Windotter gekocht in IJsselstein. Dat tarwe is een tarwe met goede bakeigenschappen en we hebben een vermoeden dat het een melange is van verschillende tarwe soorten. Het overgrote deel van de molenaars koopt hun graan in bij een graanhandelaar die voor hen een melange "naar keuze" heeft samengesteld. Er zijn overigens molenaars die juist, meestal bij spelt, een lokaal geteeld spelt malen.

Wat ons tegenviel, maar wellicht zijn we te kritisch, was de kwaliteit van het gekochte (reeds geschoonde) graan. Dat graan kochten we bij vijf verschillende molenaars (waar onder tarwe van reguliere teelt, biologische tarwe, biologische rogge, spelt reguliere teelt en biologisch).

De graankorrels bestaan uit mooie exemplaren, maar ook uit misvormde exemplaren en graankorrels waarop zwarte sporen zitten. We hebben een sterk vermoeden dat dit een schimmelaantasting is. We vermoeden dat molenaars dit gewoon meemalen. Ook komen we, bij tarwe van diverse molenaars, onkruidzaden tegen en een enkele keer iets wat lijkt op een steentje. Dat wil je natuurlijk niet in je graanmolen hebben want dat zou de maalsteen kunnen aantasten en je wil gemalen steen niet in je meel hebben. We hebben ook kamut korrels gekocht en die partij zag er prachtig uit.

Het viel op ons dat, meer dan ons lief was, meerdere partijen moederkoorn bevatten. En gemalen moederkoorn is het laatste dat je wil in het meel. Ons advies is dan ook om altijd het graan optisch te controleren en te reinigen.

Natuurlijk kan je pas gemalen meel direct gebruiken om een brood mee te bakken, maar het is beter om het meel een week of twee te laten rijpen, net zoals dit gebeurt bij de molenaar. De molenaar laat natuurlijk niet voor niets het meel rijpen of besterven. Tijdens dat rijpingsproces zal de zuurstof in de lucht als oxidator werken en het meel ten goede komen. Dan krijgt het betere bakeigenschappen.

Overigens merken we, tijdens de vele molen bezoeken dat dit rijpen steeds minder plaatsvindt en het meel direct na het malen naar de bakker gaat. In dat geval moet de bakker ascorbinezuur toevoegen om dit rijpingsproces (oxidatie) te simuleren. Overigens is dit een standaard handeling bij fabrieksmeel waar vrijwel altijd reeds ascorbinezuur is toegevoegd aan het meel.

De graanmolen bevalt ons goed, we zouden hem voor geen goud willen missen en zouden hem meteen weer kopen mocht hij ooit defect raken. Na vele jaren gebruik hebben we geen nadelen kunnen ontdekken. Als we dan toch een nadeel zouden moeten noemen dan is dit de demontage van het maalgedeelte als je de molenstenen schoon wil maken. Je moet dan vier inbusbouten losdraaien maar deze zitten zo dicht tegen de vulopening dat je de bouten steeds maar een halve slag kan draaien, dus dat duurt even voordat die los zijn. Als je geen zachte of oliehoudende zaden maalt dan is schoonmaken normaal gesproken niet noodzakelijk op voorwaarde dat je regelmatig graan maalt omdat tijdens het malen eventuele kleine restjes van de vorige keer dan wel uit de molen komen.

We zetten de molen op een stevige doos waardoor de uitstroomopening zo hoog komt te zitten dat een gebruikte papieren meel- of bloemzak er precies onder past.

Verstopt

Mocht ooit je molenstenen verstopt geraakt zijn, doordat je te zachte zaden of oliehoudende zaden hebt gemalen, probeer dan als eerste rijstkorrels te malen. Deze zijn zeer hard en daarmee kan je de meeste verstoppingen verhelpen. Zet de graanmolen eerst op de grofste stand en terwijl de rijst gemalen wordt zet je de moen op een steeds fijnere stand. Als je dit te snel doet dan komt er geen meel meer uit en stopt dus het schoonmaakproces. Lukt het niet met rijst dan zit er niets anders op dan het maalgedeeltje te openen en met een harde borstel of stevig tamponeerkwastje de groeven van de maalstenen schoon te maken. Het is verstandig om na het handmatige schoonmaakproces toch nog even met rijst te malen om de laatste vervuilingen weg te malen.

Rijst malen

Rijst kan je ook goed maken met dit type (keramische-korund)graanmolen. Op de fijnste stand is het maalsel fijn, maar het rijstebloem dat je in de winkel kan kopen is net iets fijner. Door het maalsel opnieuw te malen, wordt het nog een beetje fijner en benadert het fijne commercieel verkrijgbare rijstebloem goed. Wel moet je, wanneer je voor de tweede keer maalt, het rijstebloem "een beetje helpen" omdat het niet vanzelf de molen in zakt. Gebruik dan een voorwerp dat zo breed is dat het niet in het maalmechanisme kan schieten zoals een eetlepel, maar flink tegen de molen tikken met je hand werkt ook. Deeg dat bestoven is met rijstebloem plakt minder dan met tarwebloem. Dat is te adviseren bij deegstukken die je in een rijsmandje laat rijzen maar bijvoorbeeld ook bij het bestuiven van een speculaasplank.

Rijst, zo lazen we, is samen met popcornmais een van de hardste granen die je met een molen zou kunnen malen, en dus zorgen voor een hoge slijtage. In de handleidingen van korundgraanmolens staat vrijwel altijd een waarschuwing dat je niet popcornmais moet malen maar rijst staat gewoon in het lijstje van granen die zonder waarschuwing zijn te malen.

Fijnheid van het meel en zemelgrootte

Over de fijnheid van het tarwemeel zijn we zeer te spreken. Je moet je wel realiseren dat de tarwe die je hiermee maalt prachtig en zeer bruikbaar volkorentarwemeel oplevert (en het brood smaakt heerlijk!), maar het volkorenmeel ziet er heel anders uit dan volkorenmeel van de molenaar of van de meelfabriek.

De thuismolens met korund maalstenen malen het graan fijn waarbij het net lijkt dat de graankorrels met fijn schuurpapier zijn geschuurd. De zemeldelen in het volkorenmeel zijn dus heel klein, vergelijkbaar met hoe men in Duitsland veelal volkorenmeel maalt. Het volkorenmeel in Nederland van de molenaar of van de meelfabriek heeft veel grotere zemeldeeltjes. Het ene is niet beter dan het andere, het is gewoon anders, net als je grove en fijne pindakaas hebt, het is maar waar je de voorkeur aan geeft.

Sommig zaden zijn niet te malen

Als laatste een tip/waarschuwing, niet iedere molen is geschikt om ieder type graan of zaad te malen. Bedenk eerst welke zaden je wil malen en controleer of de molen van je keuze deze zaden kan malen. Alle molens kunnen de gangbare zaden malen zoals tarwe, rogge, haver en dergelijke, mais ook maar dan alleen de zachte maissoorten.