luiwerk

Luiwerk is een soort takel in een molen en wordt gebruikt om zakken graan naar boven en zakken meel naar beneden te transporteren.

Gerelateerd: luizolder (NL)

In een molen moeten met regelmaat zware zakken met graan naar boven, naar de maalzolder, gebracht worden. Om dat zware karwei te verlichten heeft men het luiwerk bedacht. Het luiwerk bestaat primair uit een as waar aan één zijde een wiel gemonteerd is. Het wiel kan tegen een ander ronddraaiend wiel gedrukt worden (luitafel genoemd) die op zijn beurt (via tandwielen) weer aangedreven wordt door de wieken van de molen. Zodra het luiwiel tegen de luitafel wordt gedrukt (dat gebeurt door aan een touw te trekken) zal de gekoppelde as gaan draaien. Aan de as is een touw vastgemaakt en zodra het wiel gaat draaien zal het touw rond de as gewikkeld worden en de zak graan dat aan het touw verbonden is omhoog gehesen worden (het zogenaamde luien).

Doordat de molenwieken altijd maar één kant op draaien kan dit luiwerk alleen maar voor een hijsende actie gebruikt worden. Om toch zakken meel van de maalzolder naar beneden te laten zakken maakt de molenaar gebruik van frictie; de zak meel wordt aan het touw gekoppeld en zal door het gewicht vanzelf naar beneden zakken. Om de snelheid te beperken zal de molenaar het luiwiel zachtjes tegen de luitafel aandrukken waardoor het luiwiel afgeremd wordt.

Om ook tijdens windluwe dagen toch het luiwerk te kunnen gebruiken is aan de as van het luiwiel is een gaffelwiel aangebracht. Dat is een flink groot wiel waar overheen een dik touw is aangebracht. Dit touw vormt een lange lus doordat begin een einde aan elkaar zijn vastgemaakt. De molenaar kan, door aan het touw (de luireep) te trekken met de hand een zak graan naar boven tillen. Doordat het touw rond een groot wiel getrokken wordt en het touw waarmee de zak graan wordt opgetrokken rond een (relatief) dunne as gewikkeld zit, is er sprake van een overbrengingsmechanisme met vertraging, vergelijkbaar met een takel, waardoor met relatief weinig kracht een zware zak graan omhoog getild kan worden.

Ditzelfde mechanisme kan ook gebruikt worden om zakken meel naar beneden te takelen, hierbij remt de molenaar met zijn handen (met handschoenen) het touw rond het gaffelwiel.

Bakkersglossarium

* Ons is geen vertaling van deze term bekend, weet jij hem wel? Een berichtje wordt zeer op prijs gesteld.