Moederkoorn in tarwe of rogge

Moederkoorn is een schimmel die soms groeit in een korenaar vooral bij tarwe of rogge. Deze schimmel is zeer schadelijk voor de gezondheid, vroeger kregen soms vele mensen uit een dorp de meest vreselijke ziekten, hallucinaties of overleden zelfs omdat ze broden hadden gegeten van meel waarin (veel) moederkoorn zat. Het laatst bekende geval van vergiftiging heeft plaatsgevonden in 1951 in Frankrijk. Blijkbaar is met tegenwoordig heel goed in staat het meel te ontdoen van moederkoorn. Dat komt mede omdat de wetgever zeer harde eisen stelt: in het broodbesluit staat dat in meel totaal geen moederkoorn aangetroffen mag worden.

Hoe ontstaat moederkoorn?

Moederkoorn ontstaat vooral uit niet ontsmet zaad. Normaal gesproken is het zaaigoed van graan ontsmet, maar in de biologische landbouw niet. Het graan kan ook besmet worden met moederkoorn van een vorige teelt dat na de teelt op de grond is gevallen en de sporen via de wind worden verspreid tijdens de bloeifase van het graan.

Bij een bepaalde combinatie van warmte, vocht en tijd kunnen de schimmelsporen uitgroeien en zie je in de korenaar zeer donkerkleurige langwerpige zaad gelijkende voorwerpen verschijnen.

Waar komt de naam moederkoorn vandaan?

De schimmel van moederkoorn werd vroeger in een sterk verdunde vorm gebruikt als hulpmiddel bij het baren om de weeën op te wekken.

Is moederkoorn schadelijk voor de gezondheid?

Ja, moederkoorn is behoorlijk giftig voor de mens. Je kan er vreselijke ziekten van krijgen, zoek maar eens op ergotisme, kriebelziekte of Sint-Antoniusvuur. Bij een inname van meer dan vijf gram moederkoorn kan dit dodelijk zijn.

Wat is de kans dat moederkoorn in mijn meel zit?

Die kans dat (gemalen)moederkoorn in meel zit is niet uitgesloten, maar als dit zo is dan is dat in zo'n lage doses dat je er geen zorgen over hoeft te maken. Wanneer heb je voor het laatst (als je al ooit) gelezen dat iemand ziek is geworden of dood is gegaan door het eten van brood waarin moederkoorn zat? Precies, of je hebt kranten gelezen uit 1951. Want dat was het laats bekende geval van vergiftiging door moederkoorn. Destijds kregen, in het plaatsje Pont Saint-Esprit in Frankrijk, 300 mensen vergiftigingsverschijnselen, 50 mensen zijn opgenomen met zeer ernstige klachten en zijn zeven mensen overleden.

Geen feit maar aanname: de kans dat moederkoorn is fabrieksmeel zit achten we vrijwel uitgesloten, in meel van de molenaar is die kans wel aanwezig. Wij vermoeden dat in een hoogmaalderij het moederkoorn verwijderd wordt doordat het graan gewassen wordt met water waarbij de graankorrel zinkt maar de moederkoorn juist drijft en zo gemakkelijk gescheiden kan worden. Het wassen van het graan wordt bewust gedaan, niet alleen om deze te ontdoen van stof en andere vervuilingen, maar ook om de zemel makkelijker te kunnen verwijderen tijdens het malen in de walsen.

De molenaar verwerkt het graan "zo uit de zak" en ondanks dat dit gereinigd graan is, kan het voorkomen dat er moederkoorn in zit. Regelmatig kopen wij zakken graan bij (verschillende) molenaars en we treffen af en toe moederkoorn aan. Ooit haalden wij 0,51 gram moederkoorn uit een partij van 100 kg tarwe. Die hoeveelheid gevonden moederkoorn vinden we relatief veel, maar 0,51 gram is niet dodelijk en de kans dat je dit in één keer consumeert is vrijwel uitgesloten. Je zou namelijk die 100 kg moeten malen en daar zo'n 164 broden van moeten bakken en die je allemaal achter elkaar in een heel kort tijdbestek, in je eentje moeten consumeren. Uw scribent verorbert geen 164 broden op één dag en maakt zich daarom geen zorgen.

Toch vinden we het niet zo'n prettige gedachte, vandaar dat wij het gereinigde graan dat wij kopen zelf altijd nog een keer inspecteren en reinigen voordat we het zelf malen.