Wat is een vlakmaalderij?

Bij een vlakmaalderij wordt het graan in één keer gemalen tussen twee molenstenen.

Bij een vlakmaalderij wordt de molensteen aangedreven door windkracht, door waterkracht of een motor zoals een diesel- of elektromotor.

Sommige windmolens hebben een elektromotor klaar staan in geval van langdurige windstilte en toch meel gemalen moet worden voor de lokale bakkerijen.

Wanneer bij een vlakmaalderij graan wordt gemalen, komen in het meel alle onderdelen van de graankorrel terecht, de zemelen, het meellichaam en de kiem. Juist dat laatste wordt bij een hoogmaalderij meestal als eerste uit het maalsel verwijderd terwijl de kiem waardevolle minerale en vitamine bevat.

Molenstenen

Een vlakmaalderij is de traditionele vorm van een graanmolen waarbij twee molenstenen, het zogenaamde koppel, gebruikt wordt waartussen graan gemalen wordt tot meel. Dit in tegenstelling tot de hoogmaalderij waarbij metalen walsen gebruikt worden voor het malen.

Integraal

Het belangrijkste verschil tussen de vlakmaalderij en de hoogmaalderij is dat bij een vlakmaalderij het graan in één keer, in een gang, tot meel vermalen wordt en meteen in de meelzak beland. De graankorrel wordt dus integraal gebruikt en niets wordt achtergehouden. Meel waarin alles van de graankorrel zit wordt volkorenmeel genoemd.

Een molenaar kan nadat het graan vermalen is dit zeven of builen. Daarmee scheidt hij de grove delen zoals de zemelen van het meel en blijft er bloem over. Van bloem kan je bijvoorbeeld witbrood maken.

In de vele korenmolens waar meel wordt gemalen maakt men zonder uitzondering gebruik van deze vlakmaalderij techniek. Vaak bevindt zich een klein molenwinkeltje in de molen waar het meel verkocht wordt.

Ligger, loper en jagertje

Bij een vlakmaalderij bestaat de molen uit twee ronde molenstenen. Daarbij ligt een van de twee molenstenen vast/stil. Meestal is dit de onderste molensteen en wordt de ligger genoemd. De ruimte waarin deze molenstenen zich bevinden wordt steenzolder genoemd, waarin een verwijzing wordt gemaakt naar de molenstenen. De bovenste molensteen draait vlak boven de onderste en wordt de loper genoemd.

In het midden van de loper bevindt zich een gat, dat kropgat wordt genoemd, waar het graan zich een weg baant tussen de twee stenen en aan de zijkant als meel eruit komt.

Het jagertje is een redelijk stevig maar toch flexibel materiaal zoals een stukje leer Dat zich bevindt aan de zijkant van de loper en dus meedraait en het meel Dat zich rond de molensteen in de houten maalstoel heeft verzameld naar de uitstroomopening schuift.

Schuddebak en kaar

Boven het kropgat in de loper bevindt zich de schuddebak die al schuddend zorgt dat het graan gedoseerd in het gat valt. De schuddebak krijgt zijn schuddende beweging doordat een nok op de aandrijfas van de loper bij iedere omwenteling even tegen de schuddebak tikt waardoor een bepaalde hoeveelheid graan in het gat van de loper valt. De schuddebak krijgt op zijn beurt het graan vanuit de kaar, dat een trechtervormig reservoir is, waar de molenaar het graan in stort en fungeert als een voorraadvat voor het graan dat gemalen moet worden.

Het graan komt vervolgens tussen de twee maalstenen en wordt langzaam vermalen. De afstand tussen de twee molenstenen bepaalt hoe fijn de graankorrels gemalen worden. Hoe dichter de stenen elkaar naderen hoe fijner het meel maar ook hoe langzamer het maalproces verloopt. Tevens zal het meel warmer worden vanwege de hogere wrijving en dat moet zoveel mogelijk vermeden worden.

De licht

Bij wind- en watermolens is de beschikbare kracht niet constant. Daarom moet de molenaar afhankelijk van de draaisnelheid, dat bij een windmolen wordt uitgedrukt in enden per minuut (het aantal wieken die per minuut voorbij komen), de afstand tussen de molenstenen aanpassen. Bij een hoge rotatiesnelheid zal de schuddebak meer graan toevoeren en dat zou leiden tot grover gemalen meel. In dat geval moet de afstand tussen de stenen verkleind worden.

Het gewicht van de molensteen is enorm hoog, denk aan 1000 kg. Zo'n zware steen naar boven of onder verplaatsen kan alleen maar als gebruik wordt gemaakt van een hefboomconstructie. Dat is wat de licht wordt genoemd, omdat hiermee de steen gelicht kan worden.

Regulateur

Bij vlagerige wind zou de molenaar steeds de licht moeten bedienen om de maalkwaliteit zo constant mogelijk te houden. Dat kost veel aandacht en kan zorgen voor een wisselende maalkwaliteit. Daarom zijn de meeste molens voorzien van een regulateur die op basis van middelpunt vliedende kracht de licht automatisch bedient.

De gewichten van de regulateur draaien met (meestal) dezelfde snelheid als de molensteen. Hoe sneller die draait hoe meer de gewichten naar buiten zullen zwaaien (denk aan een emmer met water aan een touw dat je rondslingert, hoe harder je ronddraait hoe hoger de emmer van de grond komt). Deze opgaande beweging bij een hoge rotatiesnelheid wordt gebruikt om de molensteen afstand automatisch aan te passen.

Reserve kleine graanmolen

Bij sommige windmolens tref je naast de normale maalstoel die door wind aangedreven wordt ook een kleine op elektriciteit aangedreven maalstoel aan.

Op deze kleine maalstoel maalt men speciaal meel, of wordt deze ingezet als lang de wind niet heeft gewaaid en men toch meel moet produceren.

Zo'n kleine elektrische molen heeft het voordeel dat aan de bestaande molen geen aanpassingen gemaakt hoeven te worden om een elektromotor te integreren ter vervanging van de windkracht.

Ook zo'n maalstoel werkt gelijk aan de normale graanmolen. Ook in deze maalstoel zitten twee molenstenen, waarbij één draait en de ander stil staat. Meestal zijn deze molenstenen uitgevoerd met korund. Dat zijn zeer scherpe steentjes (de zuivere vorm van Korund is saffier) en zijn op diamant na de hardste stenen die bestaan. Hierdoor gaan deze molenstenen zeer lang mee en hoeven deze niet geslepen of gebild worden.

Het maalsel is overigens wel anders van structuur, de graankorrel wordt zeer fijn vermaalt en het meel, kan je vanwege de afwezigheid van grove zemelen, classificeren als fijn volkorenmeel. We benadrukken dat ondanks dat dit fijn volkorenmeel is, het nog steeds 100% volkorenmeel is, dus ook hier zitten alle zemelen en de kiem in het meel, het is alleen anders gemalen.